ZAMEK W PRZEGORZAŁACH DĘBNIKI TYNIEC
ZAMEK W PRZEGORZAŁACH DĘBNIKI TYNIEC
PIELGRZYMKA ZIMOWA
ŚRODA 17.I.2024
8.00 – Msza i wyjazd z ul. Gawronów 20Zamek w Przegorzałach– wybudowany w czasie II wojny światowej budynek w Przegorzałach, jedno z niewielu dzieł architektury III Rzeszy w Krakowie. Zamek sąsiaduje z nieco starszą Willą Baszta – półokrągłą budowlą w kształcie baszty, wzniesioną pod koniec lat 20. XX wieku, jako dom własny, przez Adolfa Szyszko-Bohusza, a zainspirowaną prawdopodobnie rotundą św. Feliksa i Adaukta. Inicjatorem budowy obiektu był baron Otto von Wächter, który w nagrodę za udział w puczu nazistowskim w Austrii (zamach na kanclerza Dolfussa) został podczas okupacji gubernatorem dystryktu krakowskiego. Jako gubernatorowi przysługiwała mu rezydencja miejska, na którą wybrał pałac „Pod Baranami”, i letnia, na którą upatrzył sobie Willę Basztę. Zachowaną do dziś Willę w formie półrotundy wzniósł w latach 1928–1929 Adolf Szyszko-Bohusz, któremu – jako jej właścicielowi – złożono propozycję dzierżawy lub zamiany na inne grunty. Szyszko-Bohusz nie wyraził zgody i 19 grudnia 1940 roku został aresztowany pod sfabrykowanym pretekstem. Przyczyniła się do tego małżonka Wächtera, o której sam Szyszko-Bohusz we wspomnieniach wydanych po wojnie pisał tak: (...) nazywana przez nas „klępą meklemburską” antypatyczna kobieta, węsząca po wszystkich zbiorach, by coś z nich zabrać na własność, zarozumiała i bez skrupułów. W tym czasie zajęto też willę w Przegorzałach. Prawdopodobnie w połowie 1941 roku rozpoczęto pracę nad projektem obecnego zamku, który datowany jest na 1 października 1941 roku. Budowla nazywana była Schloss Wartenberg (z niem. Schloss – zamek, Wartenberg – góra-strażnica, obserwatorium). Wszystko wskazuje na to, że Wächter nie zamierzał być uczciwy nawet wobec III Rzeszy i swoją rezydencję urządzał z przepychem pod pretekstem budowy sanatorium. Projekty tej budowli, stylizowanej na nadreńskie zamki z okresu romantyzmu, zmuszony był sporządzić i podpisać osobiście profesor Szyszko-Bohusz. Istnieją dwa projekty; na pierwszym zamek jest niższy, co zapewnia dominującą pozycję willi, drugi odpowiada dzisiejszemu wyglądowi założenia. Oprócz polskiego, na projekcie widnieją nazwiska dwóch austriackich architektów: Richarda Pfoba i Hansa Petermaira. Obok samego zamku zaprojektowano i wybudowano kilka innych obiektów istniejących do dzisiaj – wartownię przy bramie wjazdowej i budynek garażowo-wartowniczy. Budowę rozpoczęto w 1942 roku, jednak po wyjeździe Wächterów do Lwowa (gdyż 1 lutego Otto von Wächter objął stanowisko gubernatora dystryktu galicyjskiego) budynek stał opuszczony aż do 19 listopada 1943 roku, kiedy podczas wizyty Heinricha Himmlera w Krakowie został mu on podarowany przez Hansa Franka właśnie z pierwotnym przeznaczeniem, tj. na sanatorium dla esesmanów. Planowano nawet połączenie zamku z położoną około 100 metrów poniżej drogą przy pomocy kolei linowej, jednak plany te spełzły na niczym, ponieważ 18 stycznia 1945 roku Kraków został przejęty przez Armię Czerwoną. Pod koniec wojny mieścił się tutaj szpital, a po jej zakończeniu rodzina Bohuszów starała się o odzyskanie nieruchomości, ale bezskutecznie. W 1952 r. cały kompleks zajął Instytut Badawczy Leśnictwa podlegający Ministerstwu Leśnictwa. W 1973 r. podjęto decyzję o umieszczeniu w nim Instytutu Badań Polonijnych UJ, który zajmował wybudowany nieopodal kompleks (Kolegium Polonijne im. Kazimierza Pułaskiego). Zamek był siedzibą dwóch instytucji Uniwersytetu Jagiellońskiego, tj. Instytutu Europeistyki i Centrum Badań Holocaustu. Obecnie w Zamku na obu poziomach czynnie działa od 30 lat restauracja "U ZIYADA". Z tarasów i arkad Zamku podziwiać można Wisłę, południowo-zachodnią część Krakowa i Beskidy z Babią Górą. Przy sprzyjających warunkach atmosferycznych widoczne są Tatry.
DĘBNIKI - W lipcu 1918 arcybiskup krakowski Adam Sapieha wydzielił z parafii św. Józefa w Podgórzu nową placówkę duszpasterską, która obejmowała krakowskie dzielnice Dębniki i Zakrzówek oraz gminę Pychowice i powierzył ją Towarzystwu Salezjańskiemu. Dwa lata później u zbiegu ulic Pułaskiego i Konfederackiej, na darowanej przez miasto parceli, zbudowano drewniany kościół, który 5 grudnia 1920 został konsekrowany. Wobec rosnącej liczby mieszkańców parafii kościół stał się zbyt ciasny i w 1929 powołano komitet budowy nowej świątyni. 9 października 1932 arcybiskup Sapieha poświęcił kamień węgielny a w sześć lat później sufragan krakowski Stanisław Rospond dokonał konsekracji nowego kościoła. Uczestnikiem uroczystej konsekracji kościoła był student polonistyki Karol Wojtyła, który latem 1938 zamieszkał na Dębnikach, przy ul. Tynieckiej 10, w domu swojego wuja Feliksa Kaczorowskiego. W tym parafialnym kościele odprawił też w dniu 3 listopada 1946 roku swoją mszę świętą prymicyjną a jako Jan Paweł II odwiedził świątynię 17 sierpnia 2002. Świątynia to modernistyczna, jednonawowa budowla na planie krzyża łacińskiego. Nawa oddzielona jest od płasko zamkniętego prezbiterium transeptem. Nad przecięciem transeptu z nawą, wznosi się ażurowa kopuła z wieżą-dzwonnicą, zwieńczona krzyżem. Ma ona 45 metrów wysokości i jest dominującym akcentem architektonicznym panoramy Dębnik. Witraże oraz mozaiki zdobiące filary pochodzą z początku lat 80. XX wieku. W kościele św. Stanisława Kostki na Dębnikach zobaczymy jedną z największych szopek Krakowa. Jest ona w całości dziełem dwóch salezjanów, bliźniaków, artystów plastyków, księży Roberta i Leszka Kruczków. Każdego roku starają się ubogacać swoje dzieło w jakiś nowy element. Dlatego oprócz pięknej szopki przedstawionej na tle panoramy miasta Betlejem, można zobaczyć figury: Świętej Rodziny, bł. Jana Pawła II, św. Jana Bosko, św. Siostry Faustyny, św. Ojca Pio, bł. Matki Teresy z Kalkuty, Trzech Mędrców ze Wschodu a także Papieża Franciszka. Kościół na Dębnikach był kościołem parafialnym młodego Karola Wojtyła, późniejszego kardynała, papieża i w końcu św. Jana Pawła II. Salezjanie tam pracujący zapraszają do nawiedzenia ich wyjątkowej szopki i adoracji Dzieciątka Jezus.
Opactwo benedyktynów w Tyńcu wraz z kościołem św. Piotra i św. Pawła (lat. Monasterium Tinecensis, niem. Benediktinerabtei Tinz) – opactwo benedyktynów w Tyńcu w południowo-zachodniej części Krakowa. Opactwo w Tyńcu jest najstarszym z istniejących klasztorów w Polsce.
Opactwo, usytuowane na wapiennym Wzgórzu Klasztornym nad Wisłą, ufundował najprawdopodobniej Kazimierz I Odnowiciel w 1044 r. Działo się to po kryzysie młodego państwa, wywołanym pogańskim buntem i czeskim najazdem. Benedyktyni mieli wspierać odbudowę państwa i Kościoła. Pierwszym opatem został Aaron z Cluny. Część badaczy uważa natomiast, że opactwo tynieckie dla benedyktynów obecnych wcześniej w Krakowie ufundował dopiero syn Kazimierza Odnowiciela, Bolesław II Szczodry. W II połowie XI w. powstał zespół romańskich budowli: trójnawowa bazylika oraz zabudowania klasztorne. W średniowieczu Tyniec znajdował się na terenie przygranicznym, a bliskość stołecznego Krakowa czyniła z opactwa przedmiot sporów jako miejsca o charakterze obronnym. Znajdująca się u stóp wzgórza przeprawa przez Wisłę miała duże znaczenie komunikacyjne, ale także ekonomiczno-skarbowe. W 1. połowie XIII stulecia założenie klasztorne zostało otoczone kamiennym murem. Taki system obrony okazał się jednak niewystarczający, bo w 1259 roku klasztor został zniszczony podczas najazdu tatarskiego. W II połowie XIII wieku na terenie opactwa wzniesiony został książęcy zamek na planie trójkąta z wieżą od strony skarpy wiślanej. W 1306 r. szwagier biskupa Jana Muskaty Gerlach de Culpen obległ, zdobył i spalił sprzyjające Władysławowi Łokietkowi opactwo. Na początku XIV w. we wschodnim skrzydle klasztornym powstał krzyżowo sklepiony kapitularz, a w XV w. otaczające wirydarz gotyckie krużganki. Nowy gotycki kościół zbudowano w XV wieku, a jego konsekracja miała miejsce w 1463 r. za rządów opata Macieja ze Skawiny. W XV wieku benedyktyni tynieccy zaliczali się do najbogatszych konwentów w Polsce – jak napisał Jan Długosz, benedyktyni tynieccy posiadali dobra, składające się „ze stu wsi i pięciu miasteczek”. Gdy w 1457 r. król Kazimierz Jagiellończyk wykupił księstwo oświęcimskie i księstwo zatorskie, Tyniec stracił znaczenie jako strażnica graniczna. Z tego powodu w XVI wieku budynek zamku przeszedł na własność klasztoru i został zaadaptowany na siedzibę opata. W latach 1618–1622 benedyktyni przebudowali gotycki kościół w stylu barokowym i w tej postaci zachował się zasadniczo bez zmian do naszych czasów. Nowy kościół konsekrowano 8 maja 1622[3]. Barokowa przebudowa objęła również klasztor. Opactwo zostało zniszczone przez wojny w połowie XVII wieku, lecz wkrótce zostało odbudowane w stylu barokowym i powiększone (m.in. o bibliotekę). W XVIII wieku wzniesiono u podnóża wzgórza klasztornego mury obronne z basztami, później unowocześnione o bastiony. Kolejne zniszczenie dotknęło zabudowania klasztorne w latach 1771–1772 w związku z zamienieniem ich na punkt oporu konfederatów barskich, których oblegały w nim wojska rosyjskie, bombardując klasztor. Mocą zawartego ze Stolicą Apostolską konkordatu wschowskiego w 1737 roku królowie Polski mieli prawo mianowania tynieckich opatów komendatoryjnych. Odbudowy dokonał opat Florian Amand Janowski. W 1816 r. opactwo zostało zlikwidowane przez zaborców austriackich. W 1821 r. kościół został siedzibą biskupstwa tynieckiego z biskupem Grzegorzem Tomaszem Zieglerem na czele. Diecezję tę w 1826 roku przeniesiono do Tarnowa. Ostateczny cios zadał opactwu pożar, który wybuchł od pioruna uderzenia w 1831 r. i po którym odnowiono tylko kościół. Po okresie dziewiętnastowiecznego zaniedbania tyniecki kościół został odzyskany dla diecezji i odnowiony przez kardynała Jana Duklana Puzynę. Mnisi, dzięki inicjatywie belgijskiego benedyktyna Karola van Oosta, powrócili do Tyńca po 123 latach 30 lipca 1939, a od 1947 r. odbudowywali podniszczony kompleks. W 1968 r. przywrócono opactwo. 8 maja 1991 o. Włodzimierz Zatorski założył przy opactwie Wydawnictwo Benedyktynów „Tyniec”. 14 stycznia 2006 dekret opata Bernarda Sawickiego powołał do życia Benedicite – Jednostkę Gospodarczą Opactwa Tynieckiego. Wtedy też rozpoczął się ostatni etap odbudowy. Jednostka zajmuje się m.in. prowadzeniem domu gości, kawiarni i restauracji oraz klasztornego sklepu na dziedzińcu (w przeszłości prowadziła sprzedaż produktów pod marką Produkty Benedyktyńskie). Jednostka gospodarcza działa w głównej mierze na terenie odbudowanej w lipcu 2008 roku tzw. Wielkiej Ruiny, w której goście mogą zatrzymać się na nocleg. Także w 2008 r. powstał Benedyktyński Instytut Kultury Aby chronić Dobro, z czasem przekształcony w Fundację Chronić Dobro. 19 sierpnia 2002 opactwo w Tyńcu odwiedził papież Jan Paweł II. Oprócz domu gościnnego, restauracji, kawiarni i sklepu z produktami, na terenie klasztoru mieści się także muzeum opactwa oraz księgarnia Wydawnictwa Benedyktynów Tyniec. Opactwo należy do benedyktyńskiej Kongregacji Zwiastowania. ZABYTKI: Kościół klasztorny – trójnawowa świątynia ma gotyckie prezbiterium i barokową nawę główną. We wnętrzu najcenniejsze zabytki to: rokokowy ołtarz główny z czarnego marmuru, przedstawiający Świętą Trójcę i apostołów św. św. Piotra i Pawła, którego twórcą był Franciszek Placidi późnobarokowa ambona w kształcie łodzi, utrzymana w czarno złotej tonacji, autorstwa najprawdopodobniej Franciszka Józefa Mangoldta w długim prezbiterium stanowiącym chór zakonny znajdują się stalle z XVII wieku, ozdobione motywami z życia świętych, w tym św. Benedykta Zabudowania klasztorne krużganki klasztorne w stylu gotyckim XIV-wieczny kapitularz Opatówka z okresu średniowiecza (mieści małe muzeum) zabytkowa studnia z 1620 r. na środku dziedzińca dwie bramy prowadzące do klasztoru ogród renesansowy mury obronne z basztami
Koszt 100 zł (+ pieniądze na bilety wstępu i obiad dla chętnych). Powrót na Gawronów 20 w Katowicach w godzinach wieczornych.